Kunnen we online avondmaal vieren?

N.a.v. de afgelopen vergadering kwam deze vraag op. Als predikanten beloofden we hierover iets op papier te zetten. 

Doop
Eerst iets over een ander sacrament: dopen. Wat is er nodig? Er is water nodig. Verder doop je niet zelf. Je wordt gedoopt. Filippus doopte de kamerling. Bij ons in de kerk is er afgesproken dat een predikant doopt in de kerk. Dat heeft als achtergrond dat men in de reformatie het belangrijk vond dat de doop ook wordt uitgelegd en dat de hele gemeente er fysiek bij aanwezig is (de dopeling wordt immers opgenomen in de kerk). Wanneer echter de gemeente er, om een of andere reden, fysiek niet bij kan zijn, kan de doop toch doorgaan. Strikt genomen is er iemand nodig die doopt (namens de kerk), dat er een dopeling is en dat er water is. De doop symboliseert dus onder meer dat de dopeling in de gemeente wordt opgenomen, maar de gemeente hoeft er, behalve degene die doopt, niet bij te zijn.

Avondmaal
Geldt dezelfde redenering ook voor het avondmaal als de gemeente niet bij elkaar kan komen? De fysieke aanwezigheid van de gemeente maakt een belangrijk deel uit van de symboliek van het sacrament van het avondmaal. In het bekende hoofdstuk over het avondmaal in 1 Korinthe 11 wijst Paulus er 5 keer op dat wanneer het avondmaal gevierd wordt, de gemeente samenkomt (vers 17, 18, 20, 33, 34). In vers 33 schrijft hij bijvoorbeeld: ‘Daarom, mijn broeders, als u samenkomt om te eten, wacht op elkaar.’

Het ene brood en de gezamenlijke beker wijn zijn een uitdrukking van deze gezamenlijkheid (het feit dat men samenkomt en een eenheid vormt). Het avondmaal symboliseert dus de eenheid (en fysieke samenkomst) van de kerk.

Meerdere aspecten van het avondmaal
Tijdens het lezen tot nu toe zal iemand zich wellicht gerealiseerd hebben dat het avondmaal meerdere aspecten bevat. We noemen er 3. 

1. De gemeenschap: In de PKN heeft men de laatste jaren de voorkeur om te spreken over “de maaltijd van de Heer”. Dit wijst op het gezamenlijke aspect dat wij hierboven al noemden.
2. Verzoening: In andere kerken wordt er bij voorkeur gesproken over het Heilig Avondmaal en ligt de nadruk op het gedenken van het sterven van Christus als verzoening van onze zonden. Het brood staat voor zijn gekruisigde lichaam en de wijn voor zijn vergoten bloed. Het klassieke avondmaalsformulier dat wij gebruiken legt hier ook wat sterker de nadruk op. In ‘zware kerken’ is dit vaak het enige aspect dat beleefd wordt en zijn het ook maar enkelen die ‘aangaan’.
3. Voorproefje van de toekomstige maaltijd: Daarnaast is er het aspect van de voorafschaduwing: wij vieren samen het avondmaal met Christus als voorproefje van het feestmaal (de grote maaltijd) dat wij met Christus zullen hebben als we bij Hem in zijn heerlijkheid zijn.

Aspect 2 kan het meest ervaren worden bij het online avondmaal vieren. Jezus zegt: “doe dit tot mijn gedachtenis”. Brood en wijn kunnen je helpen om de verzoening van Christus te zien, te tasten en te proeven. 

Het is echter goed om te bedenken dat Jezus de opdracht geeft om dit te doen tot zijn gedachtenis bij een gezamenlijke maaltijd. Hij zegt het niet tegen een individuele gelovige.

Daarnaast staat er dat Jezus zijn discipelen de opdracht geeft om de maaltijd gereed te maken. Vervolgens staat in al de vier evangeliën expliciet dat Jezus het brood brak en het gaf aan zijn discipelen. Hetzelfde geldt voor de beker. Er staat steeds: Hij gaf hun die. 

Tijdens het avondmaal is dus Jezus zelf de gastheer en Hij nodigt ons uit aan zijn maaltijd die Hij gereed heeft laten maken en Hij geeft ons brood en wijn. Symbolisch wordt dit in de kerk uitgebeeld in het uitspreken van “alle dingen zijn gereed” en de nodiging (uitnodiging) om te komen. Daarbij worden het brood en de wijn je aangereikt. Het wordt je gegeven. 

Daarbij wordt er ook toezicht gehouden op de viering van het avondmaal. Naast de predikant zitten ouderlingen die toezien dat het avondmaal op de juiste manier wordt gevierd.

Veel voornoemde aspecten ontbreken als je thuis avondmaal viert. Zeker als je alleenstaand bent. 

Afweging:
De Bijbel geeft ons geen voorschrift over het wel of niet online kunnen vieren van avondmaal. We zullen dus moeten nadenken en bij ons zelf moeten onderzoeken welke aspecten we bij de viering van het avondmaal het zwaarst laten wegen. Alles overziend zien wij het fysiek aanwezig kunnen zijn van de gemeente als belangrijk en dragend aspect van de symboliek van het avondmaal. Juist dat dit niet mogelijk is doet ook de pijn extra voelen van het niet kunnen vieren van het avondmaal. Het doet wel het verlangen ernaar groeien, zeker het verlangen naar aspect 3, het kunnen vieren van het feestmaal in de heerlijkheid van Jezus.

Tenslotte nog drie persoonlijke opmerkingen: 

1. Avondmaal online vieren zal waarschijnlijk ook uitleg vergen naar gemeenteleden die bezwaren hebben. In dat geval moet je er als predikant wel achter kunnen staan en het goed kunnen onderbouwen. Wij beiden vinden dat lastig. 

2. Het is goed om je te realiseren dat bij een online viering de mensen thuis ons wel zien, maar andersom niet. Als predikant is het preken voor de camera al een eenzaam avontuur: je hebt geen contact met je hoorders. Datzelfde geldt voor avondmaal vieren. Je hebt contact met de (kleine groep) gemeenteleden die dan in de kerk aanwezig is, maar contact van onze kant naar de mensen thuis is niet mogelijk. 

3. We vinden het wel belangrijk om z.s.m. avondmaal te gaan vieren en daarmee ook te gehoorzamen aan de opdracht van Jezus: Doe dit tot mijn gedachtenis. Achteraf hebben we onze kans laten liggen in september. Helaas konden we niet inschatten dat er al zo snel beperkingen zouden komen en daarbij was september ook gevuld met het inhalen van andere bijzondere diensten die de maanden daarvoor niet mogelijk waren.

Ds. J. Holtslag, Ds. M. Dubbelman

Voor mensen die meer over de discussie willen lezen, zie: https://preekwijzer.nl/blog/online-avondmaal-vieren-ja-of-nee-en-hoe-dan/